Sekolahku Akarku: Sekolah Agama Teluk Kerang (1962-65)

Sekolah Agama Teluk Kerang

Di negeri Johor, menjadi kelaziman bahawa murid yang belajar di sekolah kebangsaan pada sebelah pagi ke sekolah agama pada sebelah petang. Itulah sebabnya maka sekolah agama di Johor dahulu dikenal sebagai "sekolah petang". Istilah itu kini kudapati tidak lazim lagi digunakan di kampungku itu.

Kukatakan bahawa bersekolah agama pada sebelah petang itu "kelaziman" kerana tidak ada peraturan yang mewajibkan ibu bapa menghantar anak ke sekolah agama. Namun, kelaziman itu sudah menjadi seakan-akan peraturan, sehingga ibu bapa yang tidak berbuat demikian dianggap menyalahi norma kehidupan bermasyarakat di kampung. Demikianlah baiknya sistem masyarakat yang berpegang pada kelaziman yang mulia.

Kebiasaannya, pengajian di sekolah petang atau sekolah agama bermula apabila seseorang murid telah masuk ke darjah tiga sekolah kebangsaan, iaitu setelah berumur kira-kira 8 tahun. Kelaziman ini bukan peraturan, melainkan pertimbangan daripada sudut keselesaan untuk murid sahaja, pada hematku. Sesudah agak mantap kemahiran tulis baca (terutama Jawi)di sekolah kebangsaan, maka mudahlah pelajaran agama di sekolah petang dihayati. Selain itu, ibu bapa beranggapan bahawa sesudah biasa dengan alam persekolahan selama dua tahun di sekolah kebangsaan, maka tidak menjadi masalah anaknya dihantar bersekolah pada sebelah petang pula. Ada unsur psikologi yang halus dalam hal ini, pada pendapatku.

Pada waktu itu, tidak ada bangunan khas untuk sekolah agama. Sekolah kebangsaan dan sekolah agama berkongsi bangunan dan kemudahan. Alangkah harmonisnya suasana itu. Sekolah agama di kampungku ditempatkan di bangunan induk sekolah kebangaan yang telah kukisahkan, iaitu bangunan rumah atas beratap rumbia dan sebuah bangunan setingkat di sebelahnya. Kebanyakan murid sempat pulang ke rumah sesudah tamat sesi sekolah kebangsaan untuk makan tengah hari dan bersalin pakaian - murid lelaki berbaju Melayu teluk belanga dengan seluar berwarna putih(tanpa kain sampin bagi murid darjah satu hingga darjah lima, tetapi lengkap dengan sampin bagi murid darjah enam dan darjah khas)dan murid perempuan berbaju kurung dengan kain.

Mata pelajaan teras dalam darjah satu dan darjah dua meliputi Tauhid, Ibadah, Tajwid dan Adab. Kitab yang digunakan disusun dan diterbitkan oleh Jabatan Agama Islam Johor (di Johor dahulu "agama" disebut "igama"). Selain pelajaran dalam bentuk teori atau penerangan oleh guru, diadakan juga amali, seperti berwuduk dan solat. Di darjah tiga, murid mula didedahkan kepada penggunaan kitab yang klasik dan tinggi sebenarnya, iaitu Kitab Matla`al Badrain yang sejak mengaji di surau dan di masjid sesudah mula bekerja baru kuketahui pengarangnya, iaitu Syekh Daud Fatani, ulama' besar di Patani, Thailand selatan.

Bayangkanlah bagaimana sukarnya menghadamkan kandungan kitab klasik itu, bukan sahaja daripada segi ilmunya yang mendalam, bahkan sistem ejaan Jawi dan jalan bahasanya yang disusun dalam bahasa Melayu lama. Kitab itu bukan sahaja lengkap dengan nota kaki seperti buku ilmiah moden, malah lengkap dengan nota sisi (di ruang kiri dan kanan kitab, bahkan di ruang atas)! Oleh sebab sistem ejaan Jawi yang digunakan bukan sistem Jawi yang diajarkan di sekolah kebangsaan dan bukan juga yang digunakan dalam kitab-kita mata pelajaran agama yang lain, maka memang timbul kesulitan yang besar kepada murid berusia 10 tahun.

Di surau atau di masjid hingga pada waktu ini, kitab itu (dan kitab-kitab lain yang sezaman dengannya) digunakan sebagai teks pengajian dan biasanya dalam satu sesi pengajian lebih kurang satu jam, ustaz yang memberikan syarah dengan menggunakan kitab itu hanya dapat menyelesaikan satu halaman atau setengah halaman sahaja untuk menjelaskan kandungannya. Alhamdulillah aku agak cepat menguasai sistem ejaan Jawi klasik dalam kitab itu, berdasarkan intuisi dan pola sistem ejaan yang dapat kuperhatikan. Maka agak kerap aku diminta oleh guru agamaku membaca beberapa perenggan atau beberapa halaman dalam kitab itu sebelum guru memberikan huraian.

Kesulitan yang paling besar tentang sistem ejaan Jawi di dalamnya ialah ketiadaan huruf vokal atau huruf saksi, kerana dalam sistem tulisan Jawi yang awal digunakan tanda fathah (tanda atas), kathrah (tanda bawah) dan dhammah (tanda hadapan) sehingga tidak diperlukan huruf vokal. Maka itu kata seperti bumi dieja dengan huruf ba wau mim sahaja tanpa huruf volak ya di hujungnya oleh sebab asalnya ada tanda kathrah (tanda bawah) di bawah huruf mim . Namun, ejaan sedemikian menyebabkan kebanyakan murid membacanya sebagai bom. Memanglah pelik bagaimana dalam kitab feqah terdapat kata bom. Tambahan pula kata itu belum popular atau malah belum digunakan pada zaman kitab itu ditulis pada abad ke-19. Frasa bumi yang mati dalam kitab itu biasanya dibaca oleh kebanyakan murid sebagai bom yang mata! kerana ketiadaan huruf vokal pada kata bom dan mati (kata mati dieja dengan huruf mim alif ta yang biasanya untuk kata mata). Pastilah tidak tertangkap makna yang sebenarnya oleh sebahagian murid kerana frasa itu tidak membayangkan makna apa pun.

Satu contoh lain (yang tidak kuingat tetapi diingatkan oleh seorang temanku di UPSI) ialah frasa yang menimbulkan gelak ketawa dalam kelas oleh sebab salah pembacaannya. Menurut temanku itu, ada frasa yang dieja sebagai ta jim ha/ lam fa sin /ba wau mim. Apabila dieja menurut sistem ejaan Jawi yang digunakan di sekolah pada waktu itu, maka frasa itu berbunyi Tijah lepas bom. Bukan sahaja murid-murid, guru pun ikut ketawa kerana geli hati. Tentu tidak munasabah frasa sedemikian terdapat dalam kitab agama yang kandungannya sarat dengan ilmu agama. Frasa yang sebenarnya ialah tujuh lapis bumi! Itulah antara kenangan yang sukar dilupakan oleh kebanyakan murid sekolah agama di Johor pada waktu itu. Kini kitab itu sudah tidak digunakan sebagai teks di sekolah agama kerana buku teks semua mata pelajaran telah disusun semula, lengkap dengan gambar dan ilustrasi yang menarik, dan dengan bahasa Melayu semasa.

Dalam darjah empat, mata pelajaran bertambah dengan pengenalan mata pelajaran Munakahat (perkahwinan dan kekeluargaan), Muamalah (Perekonomian) dan Jinayat (undang-undang). Murid yang lulus dengan cemerlang dalam peperiksaan darjah enam layak mengikuti Kelas Khas, iaitu kelas pengajian agama pada hari Sabtu yang menjadi asas untuk seseorang menjadi guru agama di negeri Johor. Pengajianku di sekolah agama terhenti setakat darjah empat apabila aku ke sekolah menengah, kerana sesi sekolah menengah adalah pada sebelah petang. Pada waktu sekolah menengah mula dibuka di Teluk Kerang, belum ada bangunan yang tersedia. Pelajar perlu bersekolah pada sesi petang di sebuah bangunan satu tingkat sekolah kebangsaan yang digunakan oleh murid sekolah kebangsaan pada sesi pagi.

Antara guru agama yang pernah mendidikku termasuklah Allahyarham Cikgu Hasan dari Kampung Rambah, Cikgu Saleh dari Kampung Rimba Terjun dan Cikgu Sidin (merangkap Guru Besar). Bapa saudaraku Allahyaram Cikgu Ahmad bin Satam pernah menjadi Guru Besar di sekolah tersebut dan aku sempat berguru dengannya dalam bidang qiraah dan taranum ketika dipilih mewakili sekolah untuk Perujianan Membaca Al-Quran (Musabaqah atau Tilawah al-Qur'an) peringkat daerah Pontian.

Meskipun ilmu keagamaan yang kuperoleh selama empat tahun di Sekolah Agama Teluk Kerang jauh daripada cukup, namun asas-asas fardhu ain telah disampaikan dengan baik dan menjadi bekal untuk amalan sehari-hari, dengan dari waktu ke waktu kutambah melalui pengajian di surau, di masjid dan melalui ceramah dan bahan bacaan. Di samping itu, di rumah aku dan adik-beradikku dididik oleh ayahanda kami juga dalam hal ehwal keagamaan. Syukur, ayahandaku sendiri pada suatu waktu dahulu guru al-Qur'an yang mengajar kanak-kanak di sekitar kampung belajar mengaji di rumah kami.

Kini sekolah agama di kampungku telah ada bangunannya sendiri. Sayang sekali perhatian sebilangan ibu bapa kepada pendidikan agama formal tampaknya merosot. Sudah tidak menjadi kelaziman seperti pada waktu dahulu bahawa anak-anak mesti dihantar ke sekolah agama. Kerajaan Negeri Johor barangkali boleh membuat peraturan mewajibkan ibu bapa menghantar anak ke sekolah agama untuk mendapat pendidikan yang seimbang, antara ilmu-ilmu duniawi dengan ilmu-ilmu ukhrawai. Mata pelajaran Pendidikan Islam di sekolah kebangsaan kukira tidak berpada kerana hanya menjadi salah satu mata pelajaran daripada sekian banyak mata pelajaran. Syukurlah di kebanyakan negeri di negara ini telah ada kelas KAFA, sekolah agama rendah dan yang lain. Kelas tahfiz yang selain melatih murid menjadi hafiz dan hafazah turut memberikan pendidikan ilmu agama yang mendalam.

Gagasan "pendidikan bersepadu" yang dicetuskan dalam Falsafah Pendidikan Negara (kemudian Falsafah Pendidikan Kebangsaan) bermula pada tahun 1987 perlu diterjemahkan dalam pelaksanaan yang terancang dan berkesan supaya generasi yang terhasil daripada sistem pendidikan kita ialah generasi yang sahsiah atau keperibadiannya bersepadu - antara ruhani dengan jasmani, emosi dan intelek (dalam Kurikulum Bersepadu dikenal sebagi JERI - jasmani, emosi, ruhani dan intelek).

[Keterangan gambar: Sebahgian murid Sekolah Agama Teluk Kerang (pada sekitar tahun 1963-65), bersama-sama dengan tiga orang guru, dari kiri - Cikgu Ahmad Satam, Ciku Mansor dan Cikgu Saleh]